Op bezoek bij J.M. Charcot in het ziekenhuis La Salpêtrière

Door Sofya Kovalevkaya (Ook bekend als Sofya Niron)

Wat een verrassing. Ik had niet verwacht hier in Parijs een Russische dame te ontmoeten in de rol van hypnotisch sujet. Welk lot bracht haar hier? Intrigerende vragen waarop ik het antwoord niet weet en ik besluit mijn reisgenoot, dokter Bérillon, te vragen wat hij er van weet.
“Wat is er met die Russische vrouw waarover dr. Luys het had?” Bérillon blijkt haar te kennen en vertelt me haar hele treurige verhaal:

“Meer dan 15 jaar geleden kwam zij eenzaam naar Parijs om hier te studeren. Ze begon de colleges te volgen aan de medische academie, maar deed dat hapsnap zonder plan, zonder voorbereiding. Haar ouders waren dood en hadden haar een kleine som geld nagelaten waarmee ze zich in Parijs in leven kon houden. Maar dat leven kreeg al gauw een ongelukkige wending. Om de een of andere reden bemoeide ze zich niet met de kring van Russische studenten en Franse studenten vond ze belachelijk. Met maar één van hen, G-R., werd ze God weet waarom wat vertrouwelijker. Ze was een volbloed Russisch meisje in haar doen en laten. Hij was duidelijk een rasechte Parijzenaar met een aangeboren hang naar luxe en gemak en tegelijkertijd een stadsmens in hart en nieren. Wat konden die twee nu eigenlijk gemeenschappelijk hebben?
Toch bleven ze bij elkaar hoewel hij haar uiteindelijk helemaal niet liefhad. Nadat hij haar geholpen had haar kapitaaltje erdoor te jagen deed hij niet alleen koel en afstandelijk tegen haar maar begon hij haar echt te haten. Zij daarentegen bleef gepassioneerd van hem houden, obsessief en hardnekkig. Hij bedroog haar doorlopend en toch liep ze achter hem aan, wachtte hem op straat op, bij nacht en ontij. Hij ging er vandoor, sloeg haar zelfs en verhuisde naar een ander appartement om maar van haar verlost te zijn. Niets hielp. Ze werd een legende in het hele quarter Latin. Zo ging het jaren door. Ze was volkomen platzak. Hoe ze het overleefde weet God alleen. Soms doken er bekenden op die haar voorstelden mee terug te gaan naar Rusland. Dat weigerde ze. Ze verkoos de honger en ontberingen om Parijs maar niet te hoeven verlaten. Ze wilde daar niet weg, althans niet van hem.
O
ndertussen zat het hem ook niet mee in zijn leven. Hij streefde geen carrière na, vond nergens werk en zijn gezondheid verslechterde. Zijn jeugd was voorbij, hij naderde zijn veertigste jaar en hij vond zich, net als zij zichzelf, een ‘dé cavé’, een te schande gemaakt persoon zonder middelen van bestaan en zonder toekomst. En dat bracht hen toch weer samen. Zij ontwikkelde een soort nerveuze aandoening en werd opgenomen in het Salpêtrière. Charcot vond haar ziekte erg interessant en begon met haar te experimenteren met hypnotisme. In die tijd was het hypnotisme juist in de mode en ze bleek er verrassend ontvankelijk voor te zijn. Nu begreep haar zogenaamde vriend hoe hij een slaatje uit haar kon slaan. Zij werd een professioneel subject voor de hypnotisme-demonstraties en hij haar manager en impresario.
Maar wat een verschil tussen haar en de gebruikelijke somnambules! Dat waren ruwe onwetende dwazen, geronseld in de laagste regionen van de maatschappij. Hen kan je onmogelijk vertrouwen. Zij daarentegen was een intelligente, ontwikkelde vrouw die ooit colleges geneeskunde volgde. En bovendien was ze een Russische en Russen waren in die tijd in de mode. Deze somnambule was een pure schat. Het pleit voor haar dat ze niet de toekomst wilde voorspellen of uit kaarten lezen zoals haar collega’s dat doen op markten. Nee, dr. G-R bedacht een meer winstgevende en wetenschappelijke methode. Hij reisde met zijn medewerkster naar bekende professoren die zich bezighouden met het hypnotisme en uit liefde voor de wetenschap bood hij hen aan om met haar te experimenteren, natuurlijk zonder haar daarvoor te betalen. Hij presenteerde haar aan elke professor zoals ze het beste paste in de specialiteit van die professor.
D
e dokters waren doorgaans verrukt over haar intelligentie en snelle begrip en bovenal haar buitengewone gevoeligheid voor het hypnotisme. De grote Charcot zelf liet weten nog nooit te maken hebben gehad met zo’n intelligent ‘subject’. Met de beschermende aanbeveling van deze absolute medisch autoriteit was het gemakkelijk voor haar om uitgenodigd te worden voor privé hypnotisme seances. Die waren toen erg gewild in de Parijse samenleving en waarvoor het ‘subject’ soms tot 500 franc per avond werd betaald. Er wordt gezegd dat de zaken van het stel zo goed gingen dat Dr. G-R niet alleen niet langer wegliep van zijn geliefde maar juist het tegenovergestelde deed. Hij nam haar mee naar de burgemeester, waarschijnlijk om de nog bestaande juridisch bestaande huwelijksband aan te halen, om zo hun zakelijke band te verstevigen. Ja, dat soort onverwachte dingen krijg je nou met het hypnotisme.”